Chłodna 19

Kina na Chłodnej „Kometa” – 1500 miejsc, „Czary” – 300 miejsc, „Naokoło Świata”, „Kino Parafii św. Andrzeja”, na Wolskiej „Helios”, „Italia”, „Ira”, „Albatros”, na Żelaznej „Polonia”, „Cristal”, „Bajka”, na Lesznie „Maska”. W niektórych z nich działały teatrzyki rewiowe.

autor: Leopold Pytko

źródło: Archiwum rodziny Pytko

Chłodna w 1983 r.

autor: Leopold Pytko

źródło: Archiwum rodziny Pytko

Chłodna w 1955 r.

+zobacz więcej

W latach trzydziestych XX wieku w repertuarze tutejszych, mniejszych kin grano nieme filmy, a publiczność często poganiała przygrywających pianistów: „Łysy, graj!”. Blisko znajdowały się także „Teatr Powszechny” i „Teatr Popularny”. Liczne były tu kawiarnie i cukiernie z najpopularniejszą Sommera. Chłodna w niedziele i święta przyciągała tysiące warszawiaków nie tylko z Woli i z Śródmieścia; była jedną z najpopularniejszych i najczęściej odwiedzanych w Warszawie ulic po Nowym Świecie i Krakowskim Przedmieściu – była wolską promenadą.

Ta znana od wieków arteria łącząca Zamek Królewski z polem elekcyjnym na Woli, ulicami Senatorską, Elektoralną i dalej Wolską. Podczas okupacji znalazła się w obrębie getta, wkrótce została z niego wyłączona. To tutaj, bardzo blisko fotografowanego miejsca w aktualnej edycji konkursu Retro Warszawa, przerzucono między Walicowem i Żelazną most drewniany. Łączył małe i duże getto.

To także tędy w sierpniu 1944 roku Niemcy przeprowadzili główne uderzenie na walczących w Śródmieściu powstańców. Nie tylko Chłodna i jej mieszkańcy, ale większość Woli została wtedy wręcz zmasakrowana. Zachowały się nieliczne, popalone i zbombardowane kamienice, ocalał częściowo wysadzony w powietrze kościół św. Karola Boromeusza. Do dzisiaj na Chłodnej zachowały się pojedyncze budynki pamiętające czasy wojny. Wiele spośród nich zniknęło już po 1945 roku.

Szanse na dalsze przetrwanie miał ciekawy domek pod przedwojennym numerem 19, przez wiele lat będący własnością rodziny Manzlów. Zbudowany po powstaniu listopadowym, miał wysoki parter, niskie piętro z attyką, dwa skrzydła, przedzielone wysokim łukiem. Przez kilka pokoleń rodzina właścicieli zajmowała się rzeźbiarstwem i usługami budowlanymi. W oficynie posiadłości mieścił się ich warsztat rzeźbiarski - pomniki z tego zakładu można do dzisiaj spotkać na warszawskich cmentarzach. Z końcem XIX wieku firma Manzlów nie wytrzymała konkurencji. Później działały tu chwilowo inne firmy: fabryka wag Neumana, fabryka torebek Jana Liedtke czy zakład elektrotechniczny inż. Józefa Boye.

Na konkursowym zdjęciu Chłodnej przy Waliców z 1983 roku jedynie urywające się przedwojenne tory tramwajowe i stary bruk uliczny są rozpoznawalnym także dzisiaj odniesieniem do wcześniejszego zdjęcia z 1955 roku, na którym przed frontem resztek domu zatrzymała się warszawska dorożka. Alegoryczne ujęcie – dorożkarz nie doczeka się odeszłych mieszkańców okolic Chłodnej 19; nadchodzi nowe – znad ruin przebija się iglica oddanego do użytku rok wcześniej Pałacu Kultury i Nauki. Dom Manzlów, zniszczony i spalony w czasie wojny, oszpecony dodatkowo w 1946 roku (w tym czasie niszczono wiele ocalałych po wojnie kamienic lub pozbawiano ich przedwojennych sztukaterii czy balkonów), ostatecznie rozebrany w 1964 roku ustąpił miejsca jednemu z wieżowców osiedla „Za Żelazną Bramą”. W XIX wieku tak wyglądała oferta handlowa firmy działającej tu przez kilkadziesiąt lat:

„Pracownia Artystyczno-Techniczna Józefa Manzel w Warszawie ul. Chłodna Nr. 927b (17) w zakładzie powyższym wykonywają się wszelkie dzieła sztuki Rzeźbiarskiej i Architektury, oraz części należące do składu robót Inżynierskich z każdego rodzaju Marmuru, Granitu i Kamienia Szydłowskiego. Figury Świętych, Historyczne lub Allegoryczne; Ołtarze, Ambony, Chrzcielnice, Pomniki kościelne i cmentarzowe, Biusta, Wazy, Urny, Ramy, Ornamenty itp.. Z przedmiotów wchodzących w zakres budownictwa, do główniejszych tu należą: Filary, Podwaliny, Sklepienia, Kolumny, Belki, Balkony, Kroksztyny, Schody, Ballustrady, Gzymsy, Cokoły, Posadzki, Odrzewia, Parapety, Kominki, Basseny, Ścieki, Pieczary kamienne i murowane. Prócz tego wyrabiane są przedmioty użytku gospodarskiego, jak : Kadzie fermentacyjne, Wanny, Żłoby, Moździerze i inne naczynia; Stoły marmurowe na żelaznych bronzowanych podstawach, Blaty Billardowe, bufetowe, toaletowe, konsole i inne. Wiele z powyższych przedmiotów jest gotowych w zapasie, szczególniej znaczy wybór Pomników, Stołów i Blatów różnych wymiarów. Rysunki, Wzory, Plany i Modele w różnym stylu, jakie się w tym zakładzie znajdują, ułatwiają zdecydowanie każdego rodzaju życzenia.”