Jolanta Gajda-Zadworna: Przeszłość pod ziemią ukryta

Historia. Polemikę z budowaną po wojnie pamięcią zbiorową proponuje autorka książki „Festung Warschau...”. W sobotę zabierze chętnych na spacer m.in. na skwer Szmalcowników i opowie, co kryje się pod Pałacem Kultury.

Spa­ce­row­ni­ka, jak mó­wi o nim Elż­bie­ta Ja­nic­ka, jesz­cze nie ma w księ­gar­niach. Uka­że się la­da mo­ment. Ale już dziś za­sta­na­wia i ty­tuł „Fe­stung War­schau. Ra­port z ob­lę­żo­ne­go mia­sta", i okład­ka, z wy­eks­po­no­wa­ną ni­czym wię­zien­na bu­dow­la wie­żą Mu­zeum Po­wsta­nia War­szaw­skie­go, za­po­wia­da­jąc nie­zwy­czaj­ny spo­sób opo­wia­da­nia hi­sto­rii. Ge­ne­ru­ją­cy nie­ła­twą dys­ku­sję.

Zresz­tą au­tor­ka tek­stu oraz do­peł­nia­ją­cych go w du­żej ilo­ści zdjęć nie ukry­wa, że świa­do­mie od­wo­ła­ła się do nie­jed­no­znacz­nych sko­ja­rzeń.

Za­czerp­nię­ty z hi­tle­row­skiej re­to­ry­ki ty­tuł „Twier­dza War­sza­wa" w jej in­ter­pre­ta­cji ozna­cza ob­wa­ro­wa­nie, za­mknię­cie w jed­no­­wy­mia­ro­wym po­strze­ga­niu hi­sto­rii i ta­kim też jej upa­mięt­nia­niu. Skąd ta­ka opty­ka?

– Uro­dzi­łam się w War­sza­wie i ca­łe ży­cie, z wy­jąt­kiem sze­ściu lat za gra­ni­cą, tu miesz­kam – tłu­ma­czy Ja­nic­ka. – Wy­obra­że­nie, któ­re mia­łam na te­mat mia­sta, zmie­ni­ło się, gdy la­bo­ra­to­rium, w któ­rym wy­wo­ły­wa­łam zdję­cia, prze­nie­sio­no na Umschlag­platz.

Co­dzien­na dro­ga z do­mu z Woli na miej­sce ma­so­wej wy­wóz­ki  Żydów otwo­rzy­ła fo­to­graf­ce oczy na mi­ja­ne miej­sca, ich prze­szłość, a tak­że jej współ­cze­sne opi­sa­nie.

Za­czę­ła się w ich hi­sto­rii za­głę­biać, ro­bi­ła zdję­cia i szu­ka­ła ich ar­chi­wal­nych od­po­wied­ni­ków. W efek­cie po­wsta­ła książ­ka, któ­rą – też prze­wrot­nie – na­zwa­ła spa­ce­row­ni­kiem.

Prze­mie­rza w niej dwie tra­sy, po­świę­ca­jąc każ­dej po blisko  sto stron tek­stu.

Pierw­sza dro­ga pro­wa­dzi od PKiN do ron­da „Ra­do­sła­wa", czy­li przez dłu­gość daw­ne­go get­ta, a po­tem przez je­go sze­ro­kość: do pl. Mu­ra­now­skie­go, na­zwa­ne­go dziś skwe­rem Mat­ki Sy­bi­racz­ki, Bo­ni­fra­ter­ską do pl. Kra­siń­skich.

Tra­sa dru­ga obej­mu­je daw­ną uli­cę Na­lew­ki. – Ży­dow­ska hi­sto­ria jest w tej prze­strze­ni wi­docz­na, ale przed­mio­tem mo­je­go oglą­du jest to, w ja­ki spo­sób do­mi­nu­ją­ca więk­szość do­bu­do­wu­je do niej ko­men­ta­rze w po­sta­ci po­mni­ków, ta­blic i fak­tów spo­łecz­nych ta­kich jak re­kon­struk­cje czy marsze – mó­wi au­tor­ka.

Za­pew­nia przy tym, że su­biek­tyw­ny i emo­cjo­nal­ny tekst ma so­lid­ną aka­de­mic­ką ba­zę i warsz­tat. A kon­klu­zja, któ­ra z jej roz­wa­żań wy­ni­ka jest ta­ka, że prze­szło­ści ukry­tej pod od­bu­do­wa­ną tkan­ką mia­sta, i tej pol­skiej, i ży­dow­skiej, nie da się roz­dzie­lić i wynikają z tego zupełnie nowe pytania.

 

• Spacer z Elżbietą Janicką – zbiórka w PKiN od ul. Marszałkowskiej 17.12, godz. 11 wstęp wolny zapisy: redakcja@ krytykapolityczna.pl (temat: spacer)